W roku 2010 Michael Hall zaczął publikować teksty będące owocem jego zainteresowania mniej znanymi dziejami NLP. Posłużył się nawet pojęciem „secret history of NLP”, co można przełożyć, jako „tajemna” lub „ukryta” historia NLP. Tajemna lub ukryta, ponieważ zupełnie nieznana szerszemu ogółowi, przynajmniej zanim Hall zaczął ją odsłaniać. Ale także dlatego, że twórcy NLP pominęli istotne źródła swoich inspiracji, nazywane trzecią falą lub trzecią siłą w psychologii, wykraczającą poza behawioryzm i psychoanalizę – dwie starsze „siły”. Warto przybliżyć ten temat także polskiemu odbiorcy, bo rzuca on nowe światło na powiązania NLP z wcześniejszym dorobkiem znaczących badaczy i twórców. I oddaje im sprawiedliwość.
Psychologia humanistyczna, bo o niej mowa, była reakcją na nadmierne skupienie psychologii i psychoterapii na patologicznych aspektach ludzkiego funkcjonowania, na zaburzeniach i ich leczeniu. Zdaniem przedstawicieli psychologii humanistycznej to jednostronne podejście do psychiki ludzkiej nie uwzględniało (lub w zbyt małym stopniu) badania nad zdrowiem, normą, optimum ludzkiego funkcjonowania, nad „jasną stroną natury ludzkiej”, jak to określano.
Paradoks polegał na tym – zauważa Hall, że wcześniej wiedza zdobyta w wyniku badań i doświadczenia klinicznego podczas pracy z osobami cierpiącymi na nerwice, psychozy, zaburzenia osobowości, depresję itd. została następnie przeniesiona na całe społeczeństwo. To znaczy, że przy pomocy psychopatologii interpretowano funkcjonowanie wszystkich ludzi. Norma była pojmowana po prostu jako brak zaburzeń, ale takie podejście było skrajnie ubogie i nie interesowało się tym, co „wystawało” ponad przeciętność.
Psychologia humanistyczna miała wielu prekursorów, ale za czołowego pioniera tego nurtu jest uważany amerykański psycholog, Abraham Maslow. Hall podkreśla, że to właśnie Maslow był autorem długoterminowego projektu badawczego, który nazwał „Good Humans Study”. Już w latach 40. poprzedniego stulecia obejmował on studia nad oraz modelowanie wyjątkowo produktywnych, twórczych i spełniających się w życiu osób, zarówno żyjących współcześnie, jak i historycznych. Na podstawie wyników tych poszukiwań Maslow ułożył listę cech osób samorealizujących się, na której znalazły się m.in. takie cechy (zasoby wewnętrzne), jak wysoki poziom autonomii, działanie w zgodzie ze swoimi wartościami, wysoki poziom etyki, twórcze podejście do życia, poczucie więzi z ludźmi (nie tylko z bliskimi), świeżość i adekwatność percepcji, demokratyczny stosunek do innych, poczucie humoru i inne.
Human Potential Movement (HPM)
Maslow pełnił funkcję profesora m.in. w Columbia University, a inni pionierzy psychologii humanistycznej to również uznani naukowcy i/lub doświadczeni klinicyści. Jednak psychologia humanistyczna wywarła szeroki wpływ kulturowy, przyczyniając się między innymi do rozwoju Human Potential Movement (Ruchu Potencjału Ludzkiego), który obejmował środowiska akademickie, psychoterapeutyczne, ale także szersze kręgi zainteresowanych (w tym artystów, pisarzy i innych).
W latach 70. ubiegłego wieku główny ośrodek Human Potential Movement (pośród ok. 200 innych) znajdował się w Esalen, w Kalifornii. Został założony w 1962 r. przez psychologów Michaela Murphy’ego oraz Richarda Price’a. Z Instytutem w Esalen związanych było wielu znamienitych twórców i autorów reprezentujących zróżnicowane dziedziny wiedzy, bezpośrednio i pośrednio zajmujących się tematem rozwoju ludzkiego potencjału. Należeli do nich m.in. Carl Rogers, twórca psychoterapii skoncentrowanej na kliencie, obok Maslowa uchodzący za pioniera psychologii humanistycznej; Linus Pauling, dwukrotny laureat Nagrody Nobla (w dziedzinie biochemii i pokojowej), słynny ze swoich odkryć nt. leczniczych właściwości witaminy C; Burrhus Frederic Skinner, jeden z głównych twórców nurtu behawioryzmu w psychologii i psychoterapii; Arnold Toynbee, brytyjski historyk i teoretyk cywilizacji; Timothy Leary, psycholog i filozof, słynny z badań nad substancjami psychodelicznymi; Joseph Campbell, religio- i mitoznawca z nurtu analizy jungowskiej; Alan Watts, brytyjski filozof i religioznawca; Stanislav Grof, czeski psychiatra, od 1967 w USA, jeden z pionierów badań nad terapeutycznym zastosowaniem substancji psychodelicznych, a następnie twórca metody terapii holotropowej.
Jak więc widzimy, choć Ruch Potencjału Ludzkiego miał popularyzować idee psychologii humanistycznej, pozostawał silnie zakorzeniony w dorobku naukowym tamtych lat, a jego rzecznikami byli liczni interdyscyplinarni autorzy, wnoszący wkład w rozwój nauk teoretycznych i stosowanych. I tu dochodzimy do bliskich powiązań osób, które wywarły istotny wpływ na powstanie i rozwój NLP z psychologią humanistyczną i z Human Potential Movement.
Pierwszym rezydentem i liderem Instytutu Esalen był Perls, a ostatnim Bateson. Znaczenie każdego z nich dla rozwoju NLP nie wymaga rozpisywania się na ten temat, jednak dla przypomnienia parę informacji w skrócie. Bandler i Grinder nie byli wprawdzie bezpośrednimi uczniami Perlsa, jednak dysponowali olbrzymim materiałem audio i wideo z zapisami jego warsztatów i sesji. To właśnie w dużym stopniu analiza terapeutycznej komunikacji Perlsa doprowadziła m.in. do opisania metamodelu językowego, który następnie stał się integralnym elementem kanonu psychologii porozumiewania się, nie tylko w NLP. Jako rezydent Esalen, Perls był niejako zanurzony w filozofii HPM i miał stały kontakt z innymi przedstawicielami tego nurtu oraz ich dorobkiem. Psychoterapia Gestalt, rozwinięta przez małżeństwo Perlsów, w praktyczny sposób odzwierciedla wiele założeń psychologii humanistycznej.
Bateson był mentorem Grindera i Bandlera, którzy konsultowali z nim swoje odkrycia i pomysły. Nie przypadkowo więc Bateson napisał entuzjastyczną przedmowę do „Struktury magii” autorstwa twórców NLP. Jego studentem był również Robert Dilts, który wielokrotnie podkreślał jak wiele inspiracji zaczerpnął od Batesona.
Natomiast Virginia Satir pełniła w Esalen funkcję dyrektora ds. badań naukowych i szkoleń. Była ona, podobnie jak Perls, jednym z mistrzów pomagania, modelowanych przez Bandlera i Grindera. Mamy więc trzy postacie, które wywarły głęboki wpływ na powstanie NLP, i które równocześnie były zaliczane do drugiego pokolenia twórców psychologii humanistycznej. Perls i Satir przenosili do praktyki terapeutycznej m.in. koncepcje Maslowa i Rogersa. Przede wszystkim opierali się na postulacie psychologii humanistycznej, który głosił, że każdy człowiek posiada niewykorzystany potencjał wewnętrzny, który może zostać zaktualizowany. Podkreślali też rolę języka w procesie powstawania patologii, jak też leczenia i rozwoju, w tym rolę, jaką pełni ramowanie (framing) w procesie tworzenia pro- lub antyzdrowotnych znaczeń językowych. Hall podkreśla, że przed 2007 r. nie było ani jednej książki poświęconej NLP, która informowałaby o tym, że Perls, Satir i Bateson byli współpracownikami reprezentującymi i współtworzącymi ten sam nurt – Human Potential Movement.
Tu należałoby dodać, że Satir i Bateson byli współpracownikami nie tylko w Esalen, ale także w Mental Research Institute, związanym z projektami słynnej Szkoły z Palo Alto, zajmującej się interdyscyplinarnymi studiami nad komunikacją. Zdaniem Halla mamy tu więc do czynienia ze zjawiskiem „wspierania się na ramionach gigantów”, zapomnianych olbrzymów myśli, którymi w tym przypadku byli twórcy psychologii humanistycznej. Nawet ideę modelowania doskonałości, tak popularną w NLP, Hall wywodzi nie tylko od Bandury, ale jeszcze wcześniej od Maslowa. Można więc powiedzieć, że późniejsze prace Bandlera i Grindera, a następnie Roberta Diltsa poświęcone przez tego ostatniego m.in. modelowaniu postaci historycznych (Tesla, Einstein, Mozart itd.), były w pewnym sensie kontynuacją prac Maslowa, tyle że dokonanymi w bardziej zoperacjonalizowany, ustrukturalizowany sposób, nakierowaną na ich wybrane kompetencje.
Więcej na temat nieznanej historii NLP i jego powiązań z Ruchem Potencjału ludzkiego można znaleźć na stronie International Society of Neuro-Semantics: http://www.neurosemantics.com/self-actualization-articles/
W następnej części więcej o istocie psychologii samorealizacji, jej założeniach oraz roli NLP w jej aktualnym rozwoju.
