Początki NLP i NLPt w Polsce

Trzeba wpierw studiować historię, jeśli pragnie się dalej ją tworzyć – Emil Ludwig

Naszkicowany poniżej rys historyczny NLP i NLPt w Polsce ma z konieczności charakter niepełny. Pełen opis tej historii dalece wykracza poza cele niniejszego tekstu i musiałby pewnie przybrać formę opasłego tomu. Zapewne każdy trener i organizacja w kraju zajmująca się tą dziedziną, mogliby opisać ich podróż z NLP z własnej perspektywy. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku historii NLP w ogóle. Gdy porówna się relacje dotyczące powstania i rozwoju NLP przedstawiane przez takich autorów, jak Terrence McClendon (The Wild Days of NLP 1972-1981), Michael Hall (The Secret History of NLP) czy John Grinder, Frank Pucelick i inni (The Origins of NLP), łatwo zauważyć, że każdy z autorów zapamiętał tę historię po części inaczej i każdy stworzył na jej temat odrębną mapę. To zupełnie zrozumiałe, jeśli weźmie się pod uwagę, że hsitoria osobista i zawodowa każdego człowieka ma charakter unikalny i różny od pozostałych. Również ja skupię się na mojej “osobistej odysei” związanej z NLP i NLPt, odsłaniając przy tym ciekawostki znane wcześniej zaledwie garstce nielicznych.

Historia NLP i NLPt w Polsce jest dłuższa, niż zazwyczaj się uważa. Gdy zadaję uczestnikom szkoleń pytanie co wiedzą o początkach NLP w naszym kraju, zazwyczaj odpowiadają, że miały one miejsce ok. 1995 r. Tymczasem już na początku lat 1980 przyjechał do Polski Eric Marcus, amerykański psychoterapeuta łączący w swojej pracy metody psychoterapii Gestalt i NLP. W prowadzonym przez niego kilkudniowym warsztacie uczestniczyła m.in. Lidia Grzesiuk, późniejsza profesor na Wydziale Psychologii UW, która następnie znacząco przyczyniła się do upowszechnienia tego systemu w naszym kraju. Z kolei z informacji uzyskanych od Jacka Santorskiego[i] wynika, że pionierem NLP w Laboratorium Psychoedukacji był Andrzej Twardoń, który ok. 1980 r. zainteresował się tym systemem. Nie udało mu się zaprosić twórców NLP do Polski, ale otrzymał od nich wszystkie ówczesne książki na ten temat. Chcąc kontynuować swoją edukację w zakresie NLP, Twardoń wyjechał do USA w celach szkoleniowych i osiadł tam na stałe (obecnie specjalizuje się w leczeniu zaburzeń osobowości, m.in. z wykorzystaniem mindfulness i innych form medytacji).

Pierwsze wydanie powyższej książki Erica Marcusa ukazało się w 1979 r. nakładem Meta Publications – wydawnictwa znanego z publikacji wszystkich “klasycznych” książek nt. NLP. Pełne afirmacji przedmowy do niej napisali John Grinder oraz Virginia Satir, którzy odegrali kluczowe role w powstaniu NLP.

Po wizycie w Polsce Erica Marcusa część psychoterapeutów z Laboratorium Psychoedukacji jeszcze bardziej zaangażowała się w zgłębianie NLP. Dziś pewnie mało kto pamięta, że pierwsze seminaria poświęcone zastosowaniu NLP w psychoterapii prowadzili Zofia Milska-Wrzosińska i Jacek Santorski. To w tym środowisku została prywatnie przetłumaczona do użytku wewnętrznego „kultowa” książka Bandlera i Grindera pt. „Z żab w księżniczki”, a J. Santorski zafascynowany lingwistycznymi wzorcami komunikacji terapeutycznej opublikował fragmenty „Struktury Magii” [ii]. Dzięki temu odkrycia twórców NLP stały się dostępne dla szerszego kręgu psychoterapeutów i przeniknęły do ich praktyki. Obecne pokolenia adeptów psychoterapii, poradnictwa i dziedzin pokrewnych mogą nawet nie być świadome, że w znacznej części to stamtąd właśnie pochodzi nauczany powszechnie kanon reguł językowych, pytań itp., będących podstawą profesjonalnego pomagania.

Oryginalne wydanie “Z żab w księżniczki”

Przełom 1991

Dzięki zaangażowaniu “wczesnych pasjonatów” tego tematu, już w latach 1980 główne pojęcia i modele NLP zostały przetłumaczone na język polski i stały się integralną częścią słownika środowisk związanych z profesjonalną pomocą. Jednak nikt z rodzimych psychoterapeutów nie przeszedł w tamtym okresie regularnego szkolenia w NLP, a poświęcone tej tematyce seminaria i warsztaty prowadzone były przez nich głównie na podstawie książek. Dopiero w 1991 r. odbył się pierwszy całościowy kurs Praktyka NLP, prowadzony przez Annegret Meyer (obecnie Hallanzy) z Niemiec, zgodnie z wymogami International Association for NLP. Było to szkolenie zapoznające z zastosowaniem NLP przede wszystkim w psychoterapii i coachingu. Jego organizatorem był piszący te słowa, przy wsparciu logistycznym prof. Lidii Grzesiuk. Dzięki niej szkolenie odbyło się w Akademickim Ośrodku Psychoterapii w Warszawie, a sporą część uczestników stanowili pracownicy Wydziału Psychologii UW. Prof. Grzesiuk, m.in. jako uczestniczka warsztatu prowadzonego wcześniej przez Erica Marcusa, należała do pierwszego pokolenia polskich psychologów i psychoterapeutów, którzy praktycznie zetknęli się z NLP i docenili użyteczność tego systemu w profesjonalnej pomocy. W następnych latach wielokrotnie jeszcze wspierała organizację kolejnych, coraz bardziej zaawansowanych szkoleń prowadzonych przez Annegret Halanzy i Martina Carruthersa (z Kanady), sama będąc ich uczestniczką.

Annegret Hallanzy

W tamtym okresie uczestnikami szkoleń NLP byli przede wszystkim psychologowie, psychoterapeuci, nauczyciele, lekarze i przedstawiciele pokrewnych zawodów. Około połowy lat 1990 potrzeby rynkowe spowodowały, że kursy NLP zaczęły budzić powszechne zainteresowanie przedstawicieli świata biznesu – menedżerów, szkoleniowców, działów HR itd. Dokonała się więc zmiana podobna do tej, jaka wcześniej miała miejsce w krajach zachodnich. NLP z systemu kojarzonego ściśle z psychoterapią zaczęło być spostrzegane jako zbiór narzędzi o szerokim zastosowaniu, a jego modele i metody stały się standardowym „wyposażeniem” przedstawicieli zróżnicowanych profesji. Przykładem może być coraz bardziej popularny coaching, którego większość szkół wywodzi się wprost, a część czerpie pośrednio z NLP.

Martin Carruthers razem z Annegret Hallanzy prowadził w Polsce m.in. zaawansowane szkolenia z terapii linii czasu. Uczył się tej metody od Teda Jamesa z Hawajów, który jest autorem nazwy “Timeline Therapy”.

 

Kryzys

Postępująca komercjalizacja NLP często powodowała jednak znaczne obniżenie poziomu szkoleń w jego zakresie, oferowanych przez coraz liczniejszych trenerów, często będących samemu absolwentami tego rodzaju szkoleń. Wiele ważnych modeli, metod i zasad stosowania NLP, także etycznych, zostało w nich pominiętych, co prowadziło do wielu nadmiernych uproszczeń, spłycenia i wypaczeń. Modne stało się pojęcie “modelowania doskonałości”, ale jak zauważył Robert Dilts, skupiając się na aspektach czysto technicznych, nie obejmowało ono systemu wartości, zasad etycznych i postaw życiowych osób modelowanych takich, jak np. Milton Erickson, czy wspomniana wcześniej Virginia Satir. Opinia o NLP, która przez wiele lat była jak najbardziej pozytywna, także w środowiskach akademickich, zaczęła się niekorzystnie zmieniać. W efekcie doprowadziło to do wielu nieporozumień na jego temat, a liczne osoby nie były w stanie odróżnić profesjonalnego NLP (często nie wiedząc, że takowe w ogóle istnieje) od jego komercyjnych i estradowych namiastek.

Równocześnie zmieniły się proporcje pod względem zawodów reprezentowanych przez uczestników kursów. Największą grupę zawodową zaczęły stanowić osoby związane z biznesem, jak kadra kierownicza, handlowcy, właściciele firm, trenerzy biznesu itp. Specjaliści w zakresie pomocy psychologicznej i psychoterapeutycznej znaleźli się w mniejszości wraz z tymi, którzy uczą się NLP głównie dla własnego rozwoju. Od pewnego czasu wielu uczestników kursów Praktyka i Mistrza NLP to coachowie, którzy chcą pogłębiać swoje umiejętności i rozumienie procesu zmiany oraz wzbogacić swój zestaw metod profesjonalnej pomocy.

W takich warunkach praktyka psychoterapeutyczna w oparciu o NLP, a nawet w ogóle otwarte powoływanie się na jego dorobek, wymagały wiele wytrwałości, konsekwencji, ciągłego zgłębiania wiedzy i odporności na coraz bardziej wszechobecną i coraz bardziej agresywną krytykę NLP, wylewającą “dziecko z kąpielą”. Zwykle krytyka ta (także w mediach) powielała obiegowe opinie, budowane na podstawie generalizacji i zniekształceń wynikających głównie z nieznajomości tematu.

Społeczność Neuro-Lingwistycznej Psychoterapii

W takich właśnie okolicznościach, w 1999 r. zatelefonował do mnie Peter Schütz z Wiednia, informując, że istnieje Europejskie Stowarzyszenie Neuro-Lingwistycznej Psychoterapii, którego był (i jest nadal) sekretarzem generalnym, a jego zadaniem jest nawiązywanie kontaktu z lokalnymi ośrodkami i organizacjami zajmującymi się wykorzystywaniem profesjonalnego NLP w psychoterapii. Podkreślił różnicę między NLP jako uniwersalnym systemem osiągania sukcesów w dowolnej dziedzinie, a neurolingwistyczną psychoterapią (NLPt) jako jedną z tzw. modalności terapeutycznych zarejestrowanych w Europejskim Stowarzyszeniu Psychoterapii (EAP). Wyjaśnił, że w Austrii już w latach 1980 istniał zestaw standardów uprawiania tego rodzaju psychoterapii oraz kształcenia jej adeptów. Oraz że w całej Europie istnieją rozproszeni psychoterapeuci tego nurtu, opierający swoją praktykę o wysokie kryteria profesjonalizmu i etyki, ale zwykle o sobie nie wiedzą i brakuje między nimi wymiany merytorycznej. Wskazał, że zadaniem EANLPt jest integrowanie tej społeczności, wspieranie jej rozwoju, a także wypracowywanie wspólnych rozwiązań i dbanie o godne przedstawicielstwo m.in. w Europejskim Stowarzyszeniu Psychoterapii, jako największej organizacji tego typu na naszym kontynencie. Wspomniał także, że jednym z ważnych kierunków działania EANLPt jest inicjowanie badań naukowych nad skutecznością neurolingwistycznej psychoterapii i generalnie podnoszenie standardów oraz rangi naszego podejścia, po czym zaprosił mnie do aktywności w strukturach tego stowarzyszenia jako przedstawiciela z Polski (Polski Instytut NLP cieszył się dobrą opinią także w krajach zachodnich, m.in. dzięki trenerom NLP, którzy prowadzili w jego ramach szkolenia).

Peter Schütz

Wspólnie z Mirosławą Huflejt-Łukasik, z którą uczestniczyliśmy razem we wszystkich kursach certyfikacyjnych NLP, z trenerskim włącznie, a później współpracowaliśmy w wielu obszarach, uzgodniliśmy wtedy, że ze względu na jej doświadczenie i zaplecze merytoryczne jako pracownika naukowego Katedry Psychopatologii i Psychoterapii Wydziału Psychologii UW, to ona zostanie naszym przedstawicielem w EANLPt, i tak też się stało. Od 1999 do 2010 r. brała regularnie udział w spotkaniach roboczych i wewnętrznych konferencjach EANLPt. Od 2001 do 2010 r. pełniła funkcję zastępcy sekretarza tej organizacji, a od 2000 r. przez wiele lat była członkiem jej Komisji ds. Standardów Szkoleniowych. Dzięki temu wniosła znaczący wkład w działalność EANLPt, co dodatkowo ułatwiło uzyskanie przez Polski Instytut NLP akredytacji tego stowarzyszenia (1.06.2004 r.),

Już jako akredytowany ośrodek psychoterapeutyczny i szkoleniowy, PINLP jeszcze w tym samym roku inaugurował pierwszą w Polsce edycję czteroletniego Studium NLPt, w oparciu o program spełniający wymogi tzw. metacurriculum EANLPt. Mirosława Huflejt-Łukasik i piszący te słowa zostali również mianowani EANLPt-ECP Grandparenting Officers, czyli przedstawicielami EANLPt w Polsce weryfikującymi i rekomendującymi aplikacje polskich psychoterapeutów NLPt ubiegających się o Europejski Certyfikat Psychoterapeuty.

Narodziny Polskiego Stowarzyszenia NLPt

Zwiększające się grono psychoterapeutów (łącznie z pozostającymi w szkoleniu) reprezentujących ten nurt oraz potrzeba integracji jego środowiska, a także formalnej reprezentacji wśród polskich organizacji skupiających zróżnicowane modalności terapeutyczne sprawiło, że powstanie Polskiego Stowarzyszenia NLPt stało się naturalną konsekwencją tego procesu. Byliśmy do tego również od dłuższego czasu zachęcani i wspierani przez EANLPt. W 2005 r. podjęliśmy przygotowania do rejestracji PSNLPt, co dokonało się w listopadzie 2006 r. Członkami założycielami były wówczas osoby skupione wokół Polskiego Instytutu NLP. Część z nich weszła później w skład władz statutowych, a szczególne zasługi w formalnym przygotowaniu rejestracji i jego organizacyjnym pilotowaniu miała Agnieszka Hanik-Ślusarska. Należy także wymienić wsparcie w tym względzie Sylwii Dąbrówki i Łukasza Dąbrówki oraz merytoryczny wkład Janiny Węgrzeckiej-Giluń, Małgorzaty Rajchert-Lewandowskiej, Ewy Osóbki-Zielińskiej, Magdaleny Mastalerz, Piotra Pawłowskiego i nieco później Przemysława Turkowskiego. W celu nadania odpowiedniego “rozruchu” stowarzyszeniu, Instytut stał się fundatorem tej organizacji w ciągu pierwszych lat jej istnienia, pokrywając koszty rejestracji i inne urzędowe, udział przedstawicieli PSNLPt w konferencjach naukowych, ich delegacje itp.

Powstanie PSNLPt niemal zbiegło się w czasie z utworzeniem Polskiej Rady Psychoterapii, co miało miejsce we wrześniu 2006 r. Na liście założycielskiej PRP widniał Polski Instytut NLP, który już wcześniej uczestniczył w konsultacjach społecznych dotyczących regulacji prawnych zawodu psychoterapeuty przygotowywanych przez Ministerstwo Zdrowia, a następnie w procesie tworzenia PRP. Po rejestracji PSNLPt to ono do chwili obecnej reprezentuje nasze podejście w Radzie. W 2018 r. PRP zostało zarejestrowane jako zrzeszenie stowarzyszeń, a PSNLPt jest jednym z jego członków założycieli.

Toast założycielski Polskiej Rady Psychoterapii jako zrzeszenia stowarzyszeń reprezentujących zróżnicowane szkoły i systemy psychoterapii, w tym NLPt

W ramach prac Rady PSNLPt uczestniczyło w konsultacjach społecznych i konferencjach uzgodnieniowych dotyczących projektu ustawy o zawodzie psychoterapeuty opracowanego przez Ministerstwo Zdrowia, w tworzeniu korespondencji z MZ, NFZ i innymi urzędami państwowymi dotyczącej inicjatyw, interwencji i innych działań zmierzających do zapewnienia psychoterapeutom należytej rangi i równouprawnienia w oparciu o kryteria merytoryczne dotyczące naszego zawodu; w wypracowaniu ramowego programu kształcenia psychoterapeutów, przyjętego przez wszystkie organizacje członkowskie Rady i przez MZ, a który obecnie stanowi podstawę programów szkoleniowych tworzonych przez nowo powstające towarzystwa psychoterapeutyczne. PSNLPt odegrało również swoją rolę w procesie integracji środowiska psychoterapeutów reprezentowanego przez organizacje członkowskie Rady, konstruktywnego rozwiązywania sporów w tym gronie oraz wypracowywania rozwiązań. Jest również współautorem społecznego projektu ustawy o zawodzie psychoterapeuty, nadal dopracowywanego w ramach prac PRP.

PSNLPt jako gospodarz i współorganizator wydarzeń naukowych

Oprócz wyżej wymienionych aktywności mających na celu zapewnienie NLPt i reprezentujących ją w naszym kraju psychoterapeutów należnego miejsca w polskiej i międzynarodowej społeczności psychoterapeutycznej, byliśmy również zaangażowani na innych polach. I tak:

• W lipcu 2001 roku Polski Instytut NLP był współorganizatorem (we współpracy z Katedrą Psychopatologii i Psychoterapii Wydz. Psychol. Uniwersytetu Warszawskiego) pierwszej konferencji EANLPt, która odbyła się w Pałacu Kazimierzowskim Uniwersytetu Warszawskiego.
• PINLP był również współorganizatorem (we współpracy z tą samą katedrą) Konferencji naukowej pt. „Psychoterapia i szkolenie w psychoterapii – różne podejścia”, która odbyła się w Warszawie, w grudniu 2004 r. Swoje wystąpienia mieli wówczas m.in.: Peter Schütz – sekretarz EANLPt, Helmut Yelem – ówczesny prezes EANLPt oraz Robert Dilts.
•  PSNLPt zorganizowało cieszącą się dużym uznaniem konferencję naukową “Psychoterapia a coaching” (10.11.2008 ), podczas której gościem honorowym był Peter Schütz.
• Poza tym PINLP był gospodarzem kilku spotkań roboczych zarządu EANLPt oraz jego Komisji ds. Standardów Szkoleniowych, które odbyły się w Krakowie i Warszawie. Po utworzeniu Polskiego Stowarzyszenia NLPt to ono przejęło tę rolę. Ostatni taki zjazd miał miejsce w maju 2010 r. w Warszawie.
• 8.06.2011 w naszym stowarzyszeniu odbył się wykład prof. Adama Skibińskiego “Alfred Korzybski: prekursor czy poprzednik NLP? O nieprzypadkowym związku niektórych idei słów kilka”. Wykład uświadomił zaskoczonym uczestnikom nieznany zwykle, polski wkład w powstanie niektórych koncepcji i narzędzi NLP (łącznie z jego nazwą).
• 7.11.2020 r. PSNLPt było “wirtualnym gospodarzem” Konferencji Naukowej EANLPt, z cyklu “Praktyka i badania naukowe”. Relacja z jej przebiegu znajduje się pod adresem: https://econlp.eu/blog/mozaika-wspolczesnego-nlp-i-nlpt-relacja-z-konferencji-7-11-2020/

PSNLPt jako gość konferencji:

Nasze stowarzyszenie wielokrotnie było zapraszane do aktywnego udziału w konferencja i seminariach organizowanych przez inne towarzystwa. Spośród największych warto wymienić nast. wydarzenia:

• Międzynarodowy VI Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Integratywnej – “Psychoterapia – praktyka, nauka i pasja”, 13-15 stycznia 2012; organizator – Polskie Towarzystwo Psychoterapii Integratywnej, pod patronatem Polskiej Federacji Psychoterapii i Uniwersytetu im. Zygmunta Freuda w Wiedniu.
• „Psychoterapia i psychoanaliza wobec tajemnicy symptomu. Naukowe podstawy praktyki klinicznej”, 12-13 stycznia 2013; organizator – Koło Krakowskie Psychoanalizy Nowej Szkoły Lacanowskiej oraz Instytut Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• „Ciało, seksualność, tekst. Teoria a praktyka kliniczna”, 21-23 marca 2014; organizator – Koło Krakowskie Psychoanalizy Nowej Szkoły Lacanowskiej oraz Centrum Studiów Humanistycznych, Wydział Filologii Polskiej, Uniwersytet Jagielloński.

Podobnie jak na całym świecie, przedstawiciele NLP i NLPt nadal są aktywni również w Polsce. Niezależnie od związanych z COVID-19 utrudnień organizacyjnych i ograniczenia kontaktów bezpośrednich. Przykładem może być wspomniana wyżej konferencja z 7.11.2020 r., która pierwotnie miała fizycznie odbyć się w Warszawie, a ostatecznie skupiła w trybie zdalnym uczestników z wielu krajów i kontynentów. Kreatywność ludzka w ogóle, w tym także adeptów NLP i NLPt, nie zna granic. Można więc spodziewać się dalszego rozwoju tych systemów i jeszcze wielu nowych pomysłów udoskonalania ich metod i sposobów zastosowań. NLP i NLPt mają wysoce praktyczny charakter, a praktyka – oprócz dynamicznie rozwijających się teorii – nieustannie weryfikuje stosowane modele i metody. I my również zamierzamy nadal aktywnie uczestniczyć w tym procesie.

[i] Niepublikowany wywiad udzielony w 1991 r. przez Jacka Santorskiego autorowi niniejszego artykułu.

[ii] Bandler R., Grinder J. (1986). Czym jest meta-model? Nowiny Psychologiczne 1986 nr 10 (47) s. 9-52.