Uważność przynosi pożytek wszędzie – Budda (Saṁyutta Nikāya 46.53 – jeden z rdzennych tekstów buddyjskich)
Medytacja uważności (mindfulness) jest coraz bardziej rozpoznawalną metodą o uniwersalnym zastosowaniu — od profilaktyki, poprzez różne formy terapii, medycynę, samorozwój, po resocjalizację i inne. Od pewnego czasu praktyka uważności jest również stosowana w coachingu. Niektórzy twierdzą, że to “moda” wywołująca owczy pęd. Nie dajmy się jednak zwieść takim płytkim interpretacjom. Medytacja uważności jest bowiem jedną z najlepiej przebadanych metod przez współczesną naukę. Wyniki tych badań przeprowadzanych w oparciu o najwyższe wymogi metodologiczne, klasyfikują ją wśród metod o potwierdzonej naukowo skuteczności (evidence based). Dlatego amerykański odpowiednik NFZ refunduje usługi psychoterapeutyczne oparte na medytacji uważności.
Jak ta forma medytacji ma się do NLP? W jaki sposób adepci NLP mogą łączyć ją z posiadaną wiedzą i umiejętnościami? Czy NLP nie zapewnia tego samego, tylko w trochę inny sposób? Na czym polega “działanie” praktyki uważności? Jaki jest jej cel i potencjalne zastosowania? Na te i im podobne pytania postaram się odpowiedzieć w kolejnych częściach tego tekstu. Ale…
…Zanim zapoznamy się bliżej z praktyką uważności jako metodą, spójrzmy pokrótce na tło historyczne i kulturowe, z którego się ona wywodzi. “Opowiedz mi swoją historię, a powiem ci, kim jesteś” – głosi chińskie powiedzenie. To samo można w tym przypadku odnieść do medytacji uważności, którą na początku niełatwo pojąć umysłowi zachodniemu. Potrzebujemy pewnego wprowadzenia, wyjaśnienia kontekstu i drogi, jaką ta metoda przeszła na Zachód.
Krótka historia medytacji uważności
Jej korzenie nikną w mrokach dziejów, ale teksty pisane jak ten, z którego zostało zaczerpnięte motto do tego artykułu, dotyczą nauk o uważności pochodzących z okresu przełomu VI i V w. p. n. e, z czasów historycznego Buddy*.
Z nauczyciela na ucznia były one przekazywane kolejnym pokoleniom adeptów w Indiach, Indonezji, Chinach, Tajlandii, Korei, Japonii, Tybecie, Nepalu czy Bhutanie. Przekaz ten jest kontynuowany do naszych czasów.
Zachód uzyskał do nich dostęp na kilka różnych sposobów. Pierwszy z nich to przekłady fragmentów tekstów buddyjskich dokonywane od XIX w. przez indologów takich, jak Hans Zimmer, Max Müller i inni (zwykle byli to obywatele krajów kolonizujących Wschód). Ich tłumaczenia były pełne błędów wynikających z braku językowych odpowiedników wielu pojęć i idei w kulturze zachodniej. Autorzy przekładów często “omijali” te trudności stosując nie tylko terminologię, ale i całe koncepcje filozofii zachodniej, w tym chrześcijańskiej, nadając sformułowaniom tekstów buddyjskich zupełnie obce im znaczenie. Dzięki nim jednak ludzie Zachodu mieli możliwość odkryć istnienie niezwykłego bogactwa kultury duchowej Wschodu.
Drugi sposób docierania nauk o medytacji do krajów zachodnich to podróże białych ludzi na Wschód w ramach ich duchowych i filozoficznych poszukiwań. Przy czym nie chodzi tu o zbuntowanych oraz łaknących “odlotu” hipisów, lecz m.in. o psychologów, nauczycieli akademickich, nawet duchownych , których stosunek do dziedzictwa Wschodu miał o wiele głębszy charakter. Kilka przykładów da pojęcie, jak ten proces się dokonywał. Jednym z nich był prof. psychologii Richard Alpert z Uniwersytetu Harvarda, który w 1967 roku udał się do Indii, gdzie przez dwa lata intensywnie praktykował medytację pod kierunkiem jednego z hinduskich nauczycieli. Następnie powrócił do USA, nosząc już imię Ram Dass, podpisując nim również swoje publikacje, jak np. Journey of Awakening: A Meditator’s Guidebook (1978).
Uznanym autorytetem w zakresie upowszechniania wschodnich nauk medytacji był również o. Bede Griffiths, benedyktyn angielski, którego pierwotnym wykształceniem było literaturoznawstwo ukończone na Uniwersytecie Oksfordzkim. W 1955 r. przeniósł się do Indii, gdzie spędził 38 lat (zmarł w 1993 r.). Hindusi nazywali go Swami Dayananda (“błogość współczucia”) i chrześcijańskim sanyasinem (ascetą). Równocześnie o. Bede utrzymywał kontakty z zachodnimi naukowcami, jak np. prof. filozofii Renee Weber; prof. David Bohm, współpracownik Alberta Einsteina i współtwórca mechaniki kwantowej; dr biochemii Rupert Sheldrake, twórca teorii pól morfogenetycznych i rezonansu morficznego. Dzięki swojej działalności, także publikacjom, o. Griffiths przybliżył zachodniemu światu wiedzę o tradycji indyjskiej (i innych), w tym o medytacji.
Warto nadmienić, że także inni duchowni chrześcijańscy wydajnie przyczynili się do upowszechnienia na Zachodzie wiedzy o medytacji wschodniej. Należeli do nich m.in. jezuita niemiecki Hugo Enomiya-Lassalle, oficjalnie uznany przez japońskich mistrzów za wykwalifikowanego nauczyciela medytacji zen; amerykański trapista Thomas Merton, który również inspirował się m.in. buddyzmem zen; czy niemiecki benedyktyn Willigis Jäger, który podobnie jak Enomiya-Lasalle został oficjalnie ustanowiony przez mistrzów japońskich nauczycielem medytacji zen. Poprzestanę na zasygnalizowaniu tych postaci, a zainteresowanym polecam bliższe zapoznanie się z ich cennym dorobkiem.
Nie zabrakło również ludzi Zachodu, którzy podróżując na Wschód, sami zostawali buddystami i następnie całe swoje życie poświęcali budowaniu pomostów między tradycją buddyjską a kulturą zachodnią. Można do nich zaliczyć takie postaci, jak Brytyjczyk Dennis Lingwood, który jako nauczyciel buddyzmu i autor znany jest jako Sangharakszita; Niemiec Ernst Lothar Hoffmann, znany jako lama Anagarika Govinda; czy duńskie małżeństwo Hannah i Ole Nydhal, którzy również otrzymali od mistrzów tybetańskich tytuł “lamy”, czyli nauczyciela duchowego, w tym medytacji.
Wszyscy oni pod przewodnictwem mistrzów buddyjskich odbyli intensywne praktyki medytacyjne w krajach wschodnich, a następnie powrócili na Zachód, dzieląc się swoimi doświadczeniami i zdobytą wiedzą. Sangharakszita powołał do istnienia międzynarodowy uniwersalny ruch buddyjski o nazwie Przyjaciele Zachodniej Wspólnoty Buddyjskiej, który liczy obecnie ok. 80 ośrodków medytacyjnych w 20 krajach. Z kolei Lama Ole Nydhal założył ponad 640 ośrodków praktyki i nauczania medytacji na całym świecie. W 2015 r. za jego działalność oraz jego żony Hannah († 2007) UNESCO przyznało im nagrodę za szczególne osiągnięcia w zakresie działalności na rzecz pokoju oraz dialogu międzykulturowego i międzyreligijnego.
W wymienionych ośrodkach medytacji, jak też w wielu założonych przez innych nauczycieli, z praktyką medytacji zapoznali się m.in. liczni psychologowie, lekarze, psychoterapeuci, trenerzy itp., którzy następnie zaczęli stosować poznane tam metody w swoich obszarach zawodowych. I tak oto metody sprzed tysięcy lat, pochodzące z Dalekiego Wschodu trafiły do klinik leczenia stresu, do ośrodków i gabinetów psychoterapii, do szkół, do zakładów karnych, do ośrodków leczenia uzależnień, do centrów samorozwoju i “pod strzechy” zwykłych obywateli na Zachodzie.
W jaki sposób medytacja uważności została odkryta i zaadoptowana jako uniwersalna metoda wspierająca rozwój mieszkańców Zachodu i podnosząca jakość ich życia, tym zajmiemy się w kolejnych częściach.
Benedykt Krzysztof Peczko
*W tradycji buddyjskiej istnieją również tzw. “medytacyjne formy buddów”, przedstawiane jako męskie i żeńskie postaci symbolizujące zróżnicowane aspekty oświeconego umysłu. Skupianie się na tych formach podczas niektórych rodzajów medytacji ma aktywizować ukryty potencjał umysłu medytującego. Gdy natomiast mówi się o Buddzie historycznym, chodzi o księcia o imieniu Siddhartha Gautama z rodu Siakjów (stąd jego przydomek Siakjamuni), którego księstwo znajdowało się na terenach obecnego Nepalu i północnych Indii. Żył w latach ok. 563-483 p.n.e.
