Benedykt Peczko

Neurolingwistyczne programowanie dla niektórych jest źródłem fascynacji, zachwytu i poczucia wszechmocy. Dla innych przedmiotem gwałtownych ataków, a nawet potępienia. Jeszcze inni traktują je po prostu jako pomocne narzędzie komunikacji i wprowadzania zmian. Sama nazwa i określający je skrót NLP większości jednak nic nie mówi. Wśród krzyżujących się, biegunowo różnych opinii łatwo się pogubić i zniechęcić do bliższego poznania tego tematu. Czym zatem jest NLP i dlaczego warto posiadać wiedzę na jego temat?

Od początku istnienia NLP biznes korzysta z jego technik usprawniających komunikację, zarówno wewnątrz firmy, jak i w kontaktach zewnętrznych. Techniki te zwiększają precyzję komunikatów, zapobiegają nieporozumieniom, ale również poszerzają horyzonty (nawykowego) myślenia. NLP dostarcza także prostych narzędzi do pracy z emocjami oraz pomocnych w radzeniu sobie ze stresem. Równie użyteczne są strategie kreatywności, zarządzania czasem, rozwiązywania konfliktów, motywowania, uczenia się i wiele innych. Tak więc, chociaż NLP wywodzi się z psychoterapii, to jego odkrycia szybko zostały przeniesione do innych dziedzin, z biznesem na czele. Nie jest to zresztą odosobniony przypadek, gdy metody opracowane na gruncie psychologii i psychoterapii są następnie adaptowane na potrzeby biznesu.

Właściwe zrozumienie tego rodzaju metod staje się łatwiejsze dzięki znajomości kontekstu, w jakim powstawały, a także bliższemu poznaniu ich twórców. Jest to szczególnie ważne w przypadku NLP, na temat którego istnieją tak zróżnicowanie opinie.

Na początku było…

Początki NLP sięgają 1972 roku, kiedy to Robert Spitzer, renomowany psychiatra amerykański i prezes wydawnictwa Science & Behaviour Books w Palo Alto postanowił opublikować manuskrypty, wykłady, a przede wszystkim transkrypcje filmów wideo z nagraniami sesji prowadzonych przez zmarłego dwa lata wcześniej i już wtedy legendarnego Fredericka Perlsa. Perls zasłynął z nowatorskiego podejścia do psychoterapii, charyzmatycznego wpływu na pacjentów i studentów oraz jako twórca terapii Gestalt. Przygotowania wspomnianych transkrypcji podjął się Richard Bandler, student Uniwersytetu Kalifornijskiego w Santa Cruz. Praca nad transkrypcjami wymagała wielu godzin odtwarzania scena po scenie i słowo po słowie całych sekwencji wypowiedzi i zachowań składających się na poszczególne sesje prowadzone przez Perlsa. Bandler był zafascynowany Perlsem i dość szybko zauważył powtarzające się w kolejnych ujęciach wzorce komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Już wtedy przypuszczał, że stanowiły one istotny element tajemnicy skuteczności Perlsa. Nie potrafił ich jednak precyzyjnie zdefiniować, gdyż brakowało mu odpowiednich pojęć i ram teoretycznych, które pozwoliłyby usystematyzować zebrany, bogaty materiał obserwacyjny. Zaprosił więc do współpracy lingwistę Johna Grindera, który w owym czasie był adiunktem na tym samym uniwersytecie. Grinder słynął m.in. ze swoich umiejętności praktycznego zastosowania wiedzy lingwistycznej oraz modelowania efektywnych sposobów nauki języków obcych.

Połączenie entuzjazmu i kompetencji Bandlera i Grindera okazało się niezwykle owocne. Ich zainteresowania oprócz Perlsa objęły wkrótce także sposób pracy Virginii Satir, uchodzącej w tamtych czasach za czołową postać terapii rodzin, a następnie Miltona Ericksona, dzięki któremu hipnoza kliniczna przeżyła renesans, trwający do dziś. Satir i Erickson nie byli jednak tylko biernymi obiektami analizy twórców NLP. Wspierali ich swoim doświadczeniem i radami, pełniąc niejako rolę mentorów. Podobnie jak Gregory Bateson, z wykształcenia antropolog, lecz najbardziej znany jako członek zespołu Mental Research Institute w Palo Alto, który specjalizował się w badaniach nad komunikacją. Odkrycia tego zespołu, szczególnie za pośrednictwem Batesona, legły także u podstaw pierwszych modeli NLP.

Działania Bandlera i Grindera nie ograniczały się do analizy zapisów audio i wideo, mającej na celu rozpoznanie tych elementów, które przesądzały o skuteczności mistrzów wywierania wpływu, ani do dyskusji z Satir, Ericksonem, Batesonem i innymi. Twórcy neurolingwistycznego programowania równolegle testowali w sposób praktyczny te wzorce efektywności w prowadzonej przez siebie grupie seminaryjnej, w skład której weszli uzdolnieni studenci, dziś będący najbardziej znanymi postaciami świata NLP. Należeli do niej między innymi Steve Andreas, Steven Gilligan i Robert Dilts*, którzy prowadzili szkolenia także w Polsce. Prace tej grupy trwały systematycznie aż do około 1976 roku.

Pierwsze modele i metody

W 1975 rok Bandler i Grinder opublikowali wyniki swoich poszukiwań w „Strukturze magii”, która przedstawia tzw. meta-model. Jest to model wyjaśniający, w jaki sposób ludzie konstruują i podtrzymują swoje wyobrażenia (modele) na temat świata. A przejawia się to m.in. w sposobach budowania wypowiedzi. Ich struktura jest bezpośrednim odbiciem struktury myślenia i spostrzegania – wraz z możliwościami i ograniczeniami, jakie ona narzuca. Meta-model nie jest jakąś abstrakcyjną teorią. Oprócz wyjaśnień na temat związków języka mówionego ze sposobem myślenia dostarcza także pełen zestaw pytań poszerzających nawykowe ramy myślenia i doświadczania. Twórcy NLP zidentyfikowali te pytania jako najczęściej powtarzane przez Perlsa i Satir, choć style terapii uprawiane przez każdą z tych osób diametralnie się różniły. Praktyczne działanie rozpoznanych w ten sposób wzorców komunikacji było następnie sprawdzane i dopracowane w ramach regularnych spotkań wspomnianej grupy seminaryjnej. Meta-model został zbudowany na solidnych podstawach teoretycznych w postaci semantyki ogólnej Alfreda Korzybskiego oraz gramatyki generatywno-transformacyjnej Noama Chomsky’ego. Jest jednak narzędziem o charakterze wysoce praktycznym i łatwym w zastosowaniu. Jakkolwiek jego opanowanie wymaga treningu.

W kontaktach międzyludzkich meta-model jest nieocenionym narzędziem zwiększającym precyzję i jednoznaczność komunikacji oraz pozwalającym uniknąć nieporozumień. Znajduje on swoje zastosowanie zarówno w kontekście zawodowym, jak i w relacjach osobistych. W środowisku profesjonalistów został doceniony natychmiast po opublikowaniu.

Wynikiem współpracy z M. Ericksonem było opisanie przez Grindera i Bandlera wzorców jego komunikacji hipnotycznej. W przedmowie do tej publikacji Erickson stwierdził, że choć nie jest to opis kompletny, to „jest to o wiele lepsze wyjaśnienie tego, jak pracuję, niż moje własne. Wiem, co robię, ale wyjaśnienie jak to robię, jest dla mnie za trudne.”

O ile mistrzowskie kompetencje Perlsa, Satir i Ericksona były stosowane nieświadomie przez te osoby, to Grinder i Bandler dokonali ich świadomej analizy, a wyniki przygotowali w formie zrozumiałej i możliwej do przyswojenia także przez innych. Nawet jeśli uchwycili tylko niektóre aspekty struktury tych kompetencji, to dokonane przez nich odkrycia stanowiły rewolucję w rozumieniu i praktyce profesjonalnej komunikacji i pomocy. Opracowana przez nich wiedza i metodologia przeniknęły następnie do wielu dziedzin, jak psychoterapia, edukacja, zarządzanie, sport czy popularny obecnie coaching. Dziś nie sposób wyobrazić sobie w pełni efektywną pracę menedżera, negocjatora, konsultanta czy coacha bez umiejętności trafnego doboru pytań meta-modelu. Na przykład reklama czy komunikacja motywująca od dawna wykorzystują z kolei w swoich treściach model Miltona i zbudowane na jego podstawie „hipnotyczne” przekazy.

W kolejnych latach Bandler, Grinder oraz współpracownicy, jak np. Robert Dilts, Judith DeLoziere, Leslie Cameron, Connirae i Steve Andreas wypracowali wiele innych modeli i metod NLP. Odkryli rolę systemów zmysłowych w procesach poznawczych, w komunikacji, a także w powstawaniu i rozwiązywaniu problemów. Z kolei wiedza na temat opisanych przez nich tzw. meta-programów umysłu jest dzisiaj wykorzystywana w edukacji, motywowaniu, porozumiewaniu się, podczas rekrutacji pracowników i w innych kontekstach. Na bazie tych pierwszych odkryć powstało tyle technik NLP dostosowanych do różnych rodzajów problemów, potrzeb i celów, że dziś jest to chyba jedyna dziedzina, która dysponuje tak bogatym zestawem praktycznych narzędzi, dających się zaadoptować do dowolnego obszaru aktywności ludzkiej.

W świecie komercji 

Pod koniec lat 70. Bandler i Grinder zakończyli współpracę i ten drugi na wiele lat zaprzestał nauczania NLP. Od tego czasu Bandler nie wniósł już nic istotnego do rozwoju NLP. Natomiast osiągnął olbrzymi sukces komercyjny, co spowodowane było z jednej strony coraz to nowymi zastosowaniami i adaptacjami modeli neurolingwistycznego programowania, a z drugiej tworzeniem „efekciarskiego” wizerunku tej dziedziny przez samego Bandlera, jak i jego uczniów. Niestety najczęściej wiązało się to z odejściem od wartości prezentowanych przez Perlsa, Satir i Ericksona, obecnych także w NLP. Afery z udziałem Bandlera i równocześnie „jarmarczny rejwach” wokół NLP, jak go określa prof. Jürgen Kriz (zresztą pozytywnie nastawiony do NLP) oraz wykorzystywanie tego podejścia w niektórych kręgach do manipulacji i innych nadużyć, psuły reputację tej metody. W efekcie karykaturalny obraz NLP pokutuje do dzisiaj m.in. w niektórych środowiskach akademickich, biznesowych i innych.

Wszystko to spowodowało, że już w 1983 roku w USA zostało utworzone International Association for NLP, które postawiło sobie za cel kultywowanie i upowszechnianie w tej dziedzinie wysokich standardów merytorycznych i etycznych, zgodnych z pierwotnym duchem NLP. Stało się ono niezależnym forum wymiany i inspiracji dla adeptów NLP na całym świecie. Od tamtej pory stanowi też przeciwwagę dla kontrowersyjnego stylu uprawiania NLP przez Bandlera i jego uczniów, skupionych wokół jego korporacji „NLP Society”. Podobnej misji służy obecnie również International Association for NLP- Institutes, skupiające ośrodki szkolące i określające wymogi ich funkcjonowania i nauczania. W latach 90. zawiązało się z kolei European Association for Neuro-Linguistic Psychotherapy (EANLPt), które upowszechnia całościowy model szkolenia psychoterapeutów stosujących zaawansowaną metodologię NLP, spełniający kryteria European Association for Psychotherapy. Stowarzyszenie to promuje również badania ilościowe nowej generacji nad skutecznością narzędzi NLP.

Certyfikaty praktyka, mistrza czy trenera NLP nie przygotowują ani nie uprawniają do bycia psychoterapeutą lub coachem, co nie zawsze jest respektowane przez ich posiadaczy.

Wobec działalności tego rodzaju profesjonalnych organizacji Bandler i jego firma znajdują się obecnie na marginesie głównego światowego nurtu NLP. Samo NLP natomiast jest rozwijane w dalszym ciągu, m.in. przez uczestników pierwszych grup seminaryjnych z lat 70., prowadzonych przez Bandlera i Grindera. Na przykład Robert Dilts rozbudował metody modelowania, dzięki którym dokonał odkrycia struktury kompetencji nie tylko odnoszących się do trojga słynnych psychoterapeutów, ale także uczonych i wynalazców (Da Vinci, Einstein, Tesla), filozofów (Sokrates, Arystoteles), Artystów (Mozart) czy biznesmenów (Disney). Dzięki temu ich strategie komunikowania się, rozwiązywania problemów, kreatywnego myślenia itp. stały się dostępne w praktycznej formie współczesnemu człowiekowi. Korzystają z nich zarówno jednostki, jak i korporacje (np. koncern Fiata, co Dilts szczegółowo opisuje w swoich książkach).

NLP czyli…

W uproszczeniu nazwę neurolingwistyczne programowanie można tłumaczyć następująco: pierwsza część odnosi się do związku sposobu przetwarzania informacji ze strukturą języka, jaką posługuje się dana osoba. Chodzi m.in. o to, że nieświadomie stosowane nawyki językowe wywierają potężny wpływ na percepcję, myślenie i generalnie na ludzkie doświadczenie (i odwrotnie). Indywidualne wzorce tych związków tworzą subiektywny świat osoby i swego rodzaju „programy”, które wpływają na jej działania. Pojęcie „programowanie” wskazuje, że celowa zmiana owych wzorców jest możliwa, zwłaszcza, gdy mają one ograniczający charakter, stają się źródłem problemów czy cierpienia.

Biorąc pod uwagę miejsce, jakie od lat NLP zajmuje w różnych dziedzinach ludzkiej aktywności oraz zadania, jakie w nich pełni, najtrafniej można je obecnie określić jako jedną ze szkół psychologii stosowanej, dostarczającą wiedzy i metod nt. usprawniania komunikacji, wprowadzania zmian i realizacji celów. Jak każda nauka stosowana, NLP skupia się przede wszystkim na swoich praktycznych odkryciach, a w mniejszym stopniu angażuje się w rozwój teorii (choć samo czerpie inspiracje z różnych dyscyplin teoretycznych). I to właśnie pragmatyczny charakter NLP stanowi o jego atrakcyjności.

Strony internetowe stowarzyszeń międzynarodowych, na których można znaleźć m.in. kodeksy etyczne obowiązujące trenerów NLP oraz informacje o tym, jakie standardy powinny spełniać ośrodki szkolące:

 * Wywiad z Robertem Diltsem znajdą Państwo w numerze 3/2010 „Personelu i Zarządzania”.

Literatura polecana (Bibliografia)
  1. Richard Bandler, John Grinder, „Struktura Magii”, t. I i II, Helion, Gliwice 2008
  2. Robert Dilts, „Modelowanie z NLP, czyli jak powtórzyć sukces”. Wydawnictwo PINLP, Warszawa 2009
  3. „NLP – nowa technika osiągania sukcesów”, red. Steve Andreas, Charles Faulkner, Helion, Gliwice 2006
  4. Joseph O’Connor, John Seymour, „Wprowadzenie do NLP”, Zysk i S-ka, Poznań 1996
  5. Wolfgang Walker „Przygoda z komunikacją”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001